De historie van Kerkje Valkkoog

Acht eeuwen Valkkoog

Terpen in het wad

Valkkoog is al heel oud. Al in 1250 komt het voor in een brief van Lubbert de Tweede, abt van de abdij van Egmond, over inpoldering van land in en bij Valkkoog. Op een kaart uit 1288 wordt Valkkoog geschreven als Valkencoogh. ‘Coogh’ of tegenwoordig ‘koog’ is buitendijks land. Het woord tref je in meerdere Noord-Hollandse plaatsen aan.

De monniken van Egmond hebben in die tijd de bewoners geholpen bij het aanleggen van een dijk van Sint Maarten naar Valkkoog om het achterliggende land te beschermen tegen overstromingen. Valkkoog lag toentertijd aan de Zijpe, een waddengebied tussen Noordzee en Zuiderzee. Vóór die tijd woonden de weinige Valkkogers op terpen. Deze verhogingen zijn nog goed te zien in het dorp.

De Valkkogerdijk die is aangelegd van Schagerdam naar Hemelrijkshorn, het huidige Sint Maarten, is een deel van de echte oude Westfriese Zeedijk. De wielen, de plassen achter de dijk, zijn later ontstaan bij doorbraken van de zee. Waarschijnlijk heeft in die tijd de abdij ook de eerste kerk gesticht in Valkkoog. Een grafzerk met miskelken wijst daarop.

Een kerk met zeer oude muren

De kerk van Valkkoog is gebouwd in de zestiende eeuw met bakstenen van voor die tijd. Bij de restauratie begin jaren tachtig van de vorige eeuw zijn er vondsten gedaan die erop wijzen dat de huidige kerk een voorloper heeft gehad, waarvan waarschijnlijk de eerste steen werd gelegd in de veertiende eeuw.

De kerk was van oorsprong Rooms Katholiek en gewijd aan Sint Geertruijt. Tijdens de reformatie is hij overgegaan naar de Nederlands Hervormde gemeente. In de kerk hangt een bord met de namen van predikanten die teruggaan tot 1580. De kerk is laatgotisch en heeft een schip van vijf traveeën diep met vijf steunberen aan de buitenmuur.

Een houten plank in de gevel geeft aan: ‘Herbouwd in 1839’. De toren was in verval geraakt en werd afgebroken. En er werd op het midden van het dak een klein houten torentje gebouwd. In 1865 is dit torentje weer verwijderd en is op de plek van de oorspronkelijke toren de huidige toren geplaatst. Dat hij jonger is dan de rest van de kerk is te zien aan de gebruikte baksteen. In de kerk liggen verschillende grafstenen, zij het niet meer op hun oorspronkelijke plek. De oudste geeft het jaartal 1606 aan.

Opmerkelijk

Hoog in het midden op de achterwand hangt een opmerkelijk schilderij. Het stelt een valk voor, en dat in een puur religieuze omgeving. Hoe oud het schilderij is en wie het heeft gemaakt, is onbekend. De valk herinnert aan het verleden van Valkkoog, dat in de middeleeuwen een koog was, waar graven, heren en hun dames naartoe kwamen om er de valkenjacht te beoefenen. De valk op het schilderij is echter van onduidelijk pluimage. Waarschijnlijk heeft de schilder een slechtvalk bedoeld.

Orgel

Het kerkorgel dateert van 1871 en is gebouwd door de gebroeders Adema uit Leeuwarden, die ook het orgel in de Mozes en Aäronkerk in Amsterdam hebben gebouwd. Het staat, evenals de kerk, op de monumentenlijst. Verder zijn er twee gebedsborden te zien uit 1855 en de klok in de toren is van 1635.

Sporen van strijd

Bij de inval van de Engelsen en de Russen bij Callantsoog in 1799 werd de kerk zwaar beschadigd door oorlogsgeweld. Na een aantal jaren is hij met steun van andere gemeenten in ere hersteld. In de Tweede Wereldoorlog is Valkkoog zwaar belegerd geweest voor Duitse inzet bij een mogelijke invasie van de geallieerden via de Noord-Hollandse kust. De toren werd toen gebruikt als uitkijkpost. In die tijd telde Valkkoog ruim 40 bunkers, waarvan er nog 6 in het dorp te vinden zijn. Eén wordt zelfs bewoond.

Fruit en bloeiende middenstand

Valkkoog is altijd een agrarisch dorp geweest en stond bekend om zijn prachtige boomgaarden. Ook was er een bloeiende middenstand. En er waren wel twee cafés: De Driehoek op Valkkogerweg nummer 1 en café De Valk, later ook theetuin op nummer 18. Op nummer 22 was er de bakkerij van Kistemaker. Daar staat nu de nieuwgebouwde dorpshuiskamer: De Bakkerij. Verder waren er een groentezaak, een timmerbedrijf, een smederij en schildersbedrijf. Ook was er een lagere school op nummer 38, waar nu nog de onderwijzerswoning staat. Daartegenover op nummer 37 was de pastorie.

Restauratie

Begin jaren ’80 heeft de Stichting Instandhouding Kerkje Valkkoog de kerk overgenomen van de Hervormde Kerk in Schagen en hem geheel laten restaureren. Het is nu een plaats van samenkomst voor het dorp. Er worden huwelijken gesloten, concerten gegeven en exposities gehouden. Vele vrijwilligers zorgen voor het beheer, onderhoud en de evenementen.